“Armanca hêmcinê bi watebûyînê ye, armanca wate jî ji hêmanê derbaskirine. Çêbuyîn, buyîna hebun, di hebun de ber bi watede çûyîn, reng, deng cur be cur buyîn, di her zindî de yek tilsim buyîn û di her nebatî de bêhneke her wîha di asta hêmanê de yek buyîn, bi vegera hêmanê re watebuyîn û bi çêbuyîneke nu re rê girtineke rast. Bi her çêbûnîyek nu re zêdebuyîn, pêşkiştin û bi yek nebateke nu ji cureyeke zindî re rê vekirin. Tevi van lebatan di vir derede gerdun xwedî armanceke, gerdun dixwaze xwe bide xuya kirin û bi vê jî xwesteka xwe dide hîskirin. Ji ber ku hertim dinava liveke de buye, ev jî nehîştiye potansîyeka aqilê erjeng re rê veke, rê vekirin an pirsan bê şik ne hêsane. Lê belê derfeta vê jî heye. Abdullah Öcalan di destpêkê de dide xuyakirin ku ‘zanîna mirov’ pêwîste were tehlîlkirin. Ji ber ku lêgerîna Gerdunê, çêbuyîneke herî têkuz di afirina mirov de şênber buye. ‘Hêmana ruknan (Yaıpı taşları) weka bi pêkatina atomên navin (atom içi) û atomên navberê (atom arası) re her wiha têkilîya wiya bi zindîbuyîne re, nanas (teşhis) kirina wî ya herî baş di ‘mirov’ de karê were kirin. Ji ber ku miro daringînî û (maddi) arişenê (manevi) gerdunê çi taybetmendî yê wî heye di nava hebuna xwe de digre. Nebatî, ajalî û wek radeyek jorîn cîhana zihnî. Lewra zanebuna zimanê gerdunê vê avahîya giyanî bi fêmkirina pêşketina çîroka romanî û jiyanî ve pêkane. Ji vê rê derketinê, dibetîtîya gerduneke heqîqet gengoz dike.
AZAD BÛYÎN FÊMKİRİNE
Heger en bixwazin heqîqetê pênase bikin, em dikarin bêjin kû heqîqet rastîya sîtava zihniya heyberîyê ye. Lê belê ev nayê wateya ku, rastiya bi heyberiyê re sitava wî wek heve. Ji bona wî wate buyîb di kêlîya dinê de tê wata hişmendîyê darxistina holê.
Mirov di zanabuna vê deye ku hetanî wate ne de jiyanê ew ê nikaribe bijî. Qandî ku wate bide jiyanê mirov karê bijî. Ji ber vê sedemê xwe zanîbûni xweza, gerdun her wiha xalên jiyana civakê di derheqê van xalan de meraq kirin û lêgerîna vê tev ji bona gîhiştina wateye. Yanê rastîya ku mirov digere ev e. Ji bo buyîna lêgerîna heqîqetê pêdivi bi azadîyê heye. Hundirina mane ji ber kku xwedî dewlemendê, di nava yê heyîn de nayê veşartin. Ji bona ketina ferqa cudahîya vê zihneke hertim vezelandî, têgîhinê bicihbuyî, pêwîstaya pozîsyoneke lêpirsîyarîyê heye. Tenê bi têgihinê heyî re bi sînor mayînİ pêve mayîn, bi xwere hişmendîyekê korbuyî; dogmantîkbuyînê tîne. Lê belê jiyan bixwe herîkbare. Bi gotina Heraklîtos ‘her tişt di nava bizavî de ye’ Lewma bizava ku di nava demê de çê dibe, bivê heyin hin zêde tê digihêjê ku ev jî derî li pirsgirêka û wateye nu vedike. Heger dîyalektîka zihnî a pêşketî neyê qefaltin, û di dawîya demê de mayîn, her wiha ew ê nikaribe xwe ji koledarî û ji nezanîya xelas bike. Bi gotina Sipinoza ‘Esîrîya mirovan bi gîhiştina ramanên eşkere ji holê radibe. Di azadîyê de guherîn çêdibin lê belê asta ku azadî hatîye mirov dixwaze xwe ji esirîya nezanîyê xelas bike.’ bi vê gotinê vê xalê hin bêhtir watedar dibe. Rêya heqîqetê ji ber ku ne duz û sekane di hinek demên serdemêwên cuda de rêbazan bi pêşxistîye. Cîhaneke bi nepen û wek xweza newaze veşartina wiya nava dîwarê teng yê yekalî de, wek pirsgirêk hertim hebuna xwe domandîye û timî rêgezin newate jî hatîye ceribandin. Mîtolojî, felsefe, zanist, pêşxistin vê timî bi vê armancê hatîye kirin.
Dİ RÊYA HEQÎQETÊ DE LÊGERÎNEKÊ XURT
Dema ku xwesteka me ya em daxwaza kurahîya dîrokê, bi wate bikin qêdibe yekemîn rêbaza ramana ku em pêre ru bi ru dimînin heqîqet di vir de di derbarê buyer û diyardeyan de xalkirina wî xwedî şêweyekê mîtolojîke. Mîtolojî di gihîştina rêya heqîqetê de û di rêbaza raman de jî a ku yekemîn tê xebitandinê ye. Qaringî û arî şeyên civakê nirxên wî yê giranbuna bi çîrok û xeberoşkan vabeyna xwe dibine. Belê şêweya qalkirina w’i ne hêsane ne jî zarokwarîye, li paş vê jî hişmendîyeke kur a fêmkirina gerdûne heye. Pêvajoya Neolîtîkê, ya ku li dora dayîk an jî jinê pêk hatîye, nunertîya fikir û bawerîyê hundirin û dereveyîn tev de dike êzmûna fikra civakê ku, xwe ji vê fik rê veneqetandîye û weka ku xweza zindî û bi gîhan tije be bi vê awayî dipejirîne.
Xweza weka vabeyna nîşaneya zindîtîya mirov pêş dikeve. Vê rewşê mirovên bi şêweyekê wiha raman bi pêşxistina van ramanan têkilîya xwe û xwezayê ya sîmbîyotîk tevgerîyane. Ji evreyê zindîyê din cuda, zêdebuyîn, pirbûyîn, pêşketina wî û bi civakbûyîneke giştî re derdora xwe sazkirin, hevrasazîya bş xwezayê re, rê li avakirina jiyanekê bi wate vekirine. Xweza ji en hindik qandî wî xwedî damezrakê zindîye û bi guherîna û veguherînê xwedî jiyan buyîna wî çavdarikirin pêkane. Bi vê rê di nava rastîya xweza xwe de daxwaz kirîye din hîn deran de bide runişkandin. Lê belê di gihîştina asta mane de her wiha buyerê kû hêza wî têrî nekirîye ev jî wî tim dinava lêgerînekê ku her tim pala xwe dibê, sevkê vê kirîye. Nêzikatîya wîya li hember xweza yê, mînaka xweza xwedî pîroz û bi rumet be pêjirandîye. Peyrew çavê xwe li dinê vekirin, pêşketina wîya weka komarî, pêdiviyê xwe yê xurewî her wiha yê jiyanê di mane de xwedî dewlemend dike xweza bixweye. Abdullah Öcalan dibêje ku ‘Nêzîkatîya li hember mîtolojî, têkilîya wî û jiyanê hawir parêzîyeke misager û ji çarenusê dur û ne determînîst be ji azadîyê re vekirîye’. Mîtolojîyê xwedî barê pîroz, bingeha serdemên neolîtîkêye. Tevî şoreşa Neolîtîkê guhertinê kû di jiyana civakê de pêk hatîye vabeyna wiya di zîhnê mirov de ne genguze. Jixwe neolîtîk bixwe berhema pêşketina zihnîye. Yekê ya din rastîye ê din jî veguherinele guncav li gor wî û pêkanîna jiyanekê bi wate û azadîyê girtîye ser xwe. Ji ber vê sedemê mîtolojî hêlekê wê gerdun û xwezaye watedar dike, di hêla dinê de jî, çanda kû aîde xwedî komarê ye re, li gor vê çandê; her wiha li gor rêpîvana sincî (ehlaq) tevgerîn û hinê jiyaneke guncav dike. Wek mirov ev jî jixwe ji bo na mirovbûyînê rê^pivana yekeme. Yê kû mirova ji zindîyê din cuda dike feraseta wî ya ramane. Bi xêra vê ewakû jê re tê gotin ‘civakbuyîna xweza duyemîn’ pêş dixe. Ji serdema wê ya yekem re tê gotin xweza an jî civaka neolîtîkê. Civak herî baş bi şênberîya heqîqetê teşe girtîye û hatîye jiyankirin. Ew civaka kû di pêşengîya ‘dayîk an jî jin e’ (xwedewend) de hatîye pêşxistin û li gor vê esasê xwezayeke guncav a kû di merîyetê de ye mînaka civaka exlaqî-polîtîk û ya îdîak pêşwazî kirîye. Ev ji di heman demê de di buyîna civakê de rewşa yekeme. Eva nayê wateya ku di yekîneya civakbuyînê de, qelîştek di navbera civak û ferd de vebuye. Çawa kû hebuna fend bi civaka klan re pêk tê, civak jî ji wî ne hizur, xweşî û ewlehîye dibexşîne. Civak pîroz, maf hefpar, ferd jî azadin.
Berhem û berxwerîn a civakî xwe pispêre bingeha hevbeşiyê Her tişt tê paykirin û hevper tê xebitandin. Komkirina ferdî û berxwerîn pir şerme û jixwe tuneye jî. Vê hevparîyê çavkanîya xwe ji hevbeşîya jinê digre. Ango ev rewş wek îfadeya berhama jinê û ji (…) wî re şikirandin de şêwe girtîye. Bereketa jinê pîroz hatîye qebul kirin. Lewma jin hatîye bilinkirin û weka xwedevendekê buye xwedî oterîteya arîşen. Jiyana kû weke mirovahî bihuşta xwe wenda bike hatîye îfadekirin, evjiyana ku di bingeha xwe de cîhana jinê ya fikir, hêst, ked, hûner û îcadê jinê digre nava xwe. Ji ber vê jî desthilatî, yekdestî (tekel) û cûn di rastîya jinê de tuneye. Her wiha jiyaneke azad, wekhevî û bi dadwerî (adil) vabeyna xwe ya di jiyana civakê de jî wiha şikil girtîye. Lewre ji bona komelê berhemeke mayînde û bi biadan (verimli) wek xwedî girîngîyekê jiyanî tê dîtin. Lewre wê pîrozkirin, sedeqeta kû jê re tê nîşandan di cîhê xwede ye.
PÊNGAV PÊNGAV BER BI BÎYANÎBUNA CIVAKÊ VE ÇÛYÎN
Sûmeran xwebuna mîtolojîyan guhertine û anîtinê asta xwebûna îbadeteke sereke, piştî vê jî mîtolojîyan zivîrandîye û anîtîye asta veguherînekê çawanî. Mîtolojî hêdî bi hîyeyarşîyê pêşketî veguherîna xwedî amûrê rewa yê desthilat û dewletan. Gotarên berê yê weka, wekhevîtî, azadîxwaz û kurm a (adet) xwe dispêre heqîqet’e cîhê xwe ji koledarîya kû xwe wek fermana xwedê dihesibîne cîhê xwe ji çinî û di heman demê de ji heqîqetê kû ji hêla rahîbên Sumeran ve tê pêşxistin îfadeya xwe bi civakeka avakarê nû re dibîne. Ev çina bajara civakêye k^y xwe dispêre hevkarîya sê zilaman (ruhip+zanyarê extîyar û zilamên seydivan) Peyrew yê di serê avahîyê de cîhê xwe digre rahîp bixweye. Lewre ji bona pîrozîya zanînê pêwîstî bi pîrozîya avakar jî heye.
Rahîbê zilam di dema avakirina civake xwedî cîhanekê zîhnî de di destpêkê de jinê, di şexsê jinê de civaka expaqî-polîtîk (civaka xweza) bi vê jî binyata wê ya wekhevîtî hedef digre. Di fergê deye zane hetanî kû jinê bêbandor neke, ji hêzê nexe û binpê, mêtîngeh neke ew ê nikaribe bibe xwedî hebûnekê. Ji ber vê jî teşebusa têkoşînekê tirsnak dike ( pola xwe dide zordestî, pêkûtî û fenû futan) Mirov dema li mîtolojîyên kû di xwetê xwe de hatine xalkirin dimeyzîne ev tê dîtin. Di hêlekê de berhingarî ya (dîrenîş) jinê ji bı pîrozîyê xwe biparêze û xwedî li wan derketin di alîyê dinê de jî zilam ê kû dest datîne ser van pîrozîyan xwe xwedîyê van pîrozîyan dibîne û bi dejenerekirina van pîrozîyan di mayînde ya bajara civaka Çînî de xebitandina wî ya bi qarîn (his) û dizîtî.
Piştî têkoşînekê ew qas duv û dirêj dawîya dawîyê zilam bi ser dikeve. Zilam weka kû bedena jinê perçe perçe bike û li ser bedana jinê cîhanekê nuh ava bike. Bi vê ve girêdayî bilî kû xwe li ser wekhevîtî, azadî, desthilatdarî xwe bi vê awayî avakirîye. Pir zelale kû pêngava yekemîn û ya cîddî, bîyanîbuna bi civakê re li vir de hatîye avêtin. Koletîya jinê di serê bîyanîbuna civakê re tê. Lê belê tenê pevbestina modela ji bo civakê ku rahibên Sumeran dixwestin ava bikin tenê mêtîngerîya li ser bedena jinê têrî nedikir. Ji bona rê li pêşîya koledarîya civakê vekin li şunda ve koletîya fîzîkî li ber vê jî koletîya zihnî û giyanî pêşxistîye. Çawa ku rewşa azadîya jinê asta civakê dîyar dike koletî jî asra wîya jixwe durketin û bîyanîbunê dîyar dike. Rahîp di ferqa vê deye. Ji ber vê sedemê jin ew mala ku jê re re gotin Musakaddîm an de (karxane) hatine girtin û ji civaka zilaman re hatine pêşwazîkirin. Civaka ku bi vê rê ketîye nova exlaqekê binketî û kur, ev ji hêla hêzên desthilatdaran ve weka amûra kedxwarinê (istismar) hatine xebitandin. Tinebuna heqîqetê bixwere pirsgrêka azadîyê jî tine. Di vê mijarêde mînaka herî balkêş jî şaristanîya Sumerane. Sumerolog SN kramer di pirtûka xwe ya bi navê ‘Sumer’ de di derbarê vê mijarê de şîroveyekê wiha dike ‘ Em dibînin ku peyva ‘azadîyê’ cara yekemîn di vê heremê de hatîye xebitandin. Ev gotin mana wê bi wateyekê dûz ‘vegera dê’ (ana dönüş) ev ji peyva ‘Amargî’ ye. Azadî li vir de re de pir balkêş hatîye pênasekirin. Barê kû li azadîyê hatîye kirin di wate de an jî di asasê navendê de weka kû vegera li civaka xweza be. Vegera li dayîkê xwebûyîn, vegera li heqîqetê bi vê dibe xwedî wate. Lewra cîhê kû mêtîngerî û pêkutî destpêkirîbe ev tê wata ku li wir dere de lêgerîna azadîyê jî detpêkirîye. Azadî berîya vê vabeyna xwe ya di aqilde bi şikleke xweza û hêman cih girtîye. (Civaka xweza) Piştî berova ji kirina vê rewşê piştî vê him wek têgeh him jiî wek îdeal rê li pêşîya pêşketina wê vekirîye. Ev jî lêgerîna kû em jê re dibêjim ‘heqîqet’ bi xwe ye. Jixwe heqîqet jî encax bi şênberîya karê bibe xwedî wate.
Veguherîna piştî vê bi dogmayê olî, bi veguherînekê çawanî cîhê xwe di aqilan de digre. Bi vê ve girêdayî di derheqê gerdun, mirov û civakê de şirave û wateyên nuh pêşxistinê û bune avakarê wateyê nuh. Di navenda heqîqetê de xweda weka avakarê evînê hatîye bi cîh kirin bi vê jî weka hêzekê bêemsal û xwedî vin hatîye kirin. Tevahî zindîyên di nava gerdunê de weka îlave (qertaf) berhem û qencîyê wî tên pênasekirin. Her wiha xwesipartîye avaker-avabuyî, rêveberî rêvebirin, xwedê-qul û li ser kide-seren.. Xwe sipartîye cudatîya van (…) (ikilem)
Di alîyekê de bi derxistina xwedê û asîman li alîyê dinê de jî xwedê serwekirin û wî xwedîyê hertişt dîtin. Mirovahî hatîye asteke wiha ku, barê kû li hember sêrî lê bitewîne û pêwîstîya ji (…) lê ru bi ruye bipêjirîne, her wiha mîna kû hebunekê bê vin be bi vê awayî tê bawerkirin. Ji ber vê jî her bêje weka gotinê xwedê teqez û her dogmayê wî bê pirsîyar werin pefirandin. Pêjirandina wî weka ol û bawerîyê ji nîqaşê re girtî wiha hatîye hesibandin. Mêtîngerî ji bo bi hêsanî were kirin zelale ku, pêdivî bi veguherîneke zihnî û bi qaîdê hişk hatîye dîtin. Ji ber ku pêkirina mêtîngerîyê bi şiklekêdinê ne gengaze. Pêdivîya zordestîyê bi vê heye. Weka ku mirovaê zanyar dibêje ‘ diferasteke de çiqas serwerî (hukîm) hebe li wir derê de zordestî û mêtîngerîyekê veşartî heye’.
A rast jî dîtbarîyê derxistin û bi bilindikirina merteba a destliatdar bixweye. Desthilatdar xwe bi vê rê weka kire bilind û bicih dikin û civakê jî tînîn asta resenê bê qîmet. Ev jî şêmuga xwedayê bi rupoşin. Bi mijarê ve giredayî Abdullah Öcalan di derheqê vê mijarê de şîroveyekê wisa dike ‘Bi hêsanî tê hîskirin ku ev xweda di heman demê de Şef û despotê ku dixwaze li ser civakê mêtîngerî û fermanê xwe bine bixweye. Di navbera prolekirina rupoşan û xapandina ferasetên mirovan de têkilîyekê nêz heye. Bi qasî ku tê fêmkirin jî destpoka derketina wan bigre heta niha xwe weka ‘xwedê qral’ hesibandîye û xwe bi vê debaşê eşkera Dike. Piştî peyvê xwe tînin asta makekanan an û hema di berdewama vê de jî, van peyvan weka heqîqetê misoger tê pêşwazkirin. Ev rewşekê berbiçav û dîrokîye. Şênberîya heqîqet û azadîyê jî dibe xwedîyê rewşekê wiha cuda. Mirovahî êdî ji vir û şûnve ji çaresuna xwe re razî hatîye kirin. Cîhan mînakû derew û vala be her wiha, teşe girtin li ser esasê weka kû ya mayînde dinya dinê be, dinya weka kû xan be mirovahî jî bêqîmetê nava xanê bin. Belê di vê diyalektîka mêtîngerîyê da ya kû mezin wenda dike ‘jin’ bixweye. Dema mirov bala xwe dide dîroka olan (herse olên mezin) mirov dibîne kû ‘ol’ li hember koletîya klasîk di nava seneke pêşketî de ye. Di dîyardeya exlaqa civakê de mesafe girtindi serketina koledarîyê de buye alîkar. Lê belê li hember vê di pêşxistina azadîyê de dîsa jî kêmmaye. Sedema vê ya herî mezin newekhevîtîyên civakê weka konunê xwedê parastinê. Ev kanunên xwedî çînî, desthilatî û bi îmtîyazbuyîna wî, koletîya jine ji Sumeran vir ve nêrineke xweza berbi demê re derxistîye holê. Her wiha di vê mijarê de qaydê hişk ji antîye. Bi hindirbuyîna koletîya jinê re jiyan vegerîye şêwaza koledarîyê. Rê li awahîyekê wiha vekirine ku jin bi şêweyekê ji berê bêhtir mehkûme çar dîwaran hatîye kirin.
Cih cih hatîye gotin kû ‘Buhaşt di binê nigê dayîkêdeye’ di alîyekê de Buhuşta di bin nigê dayîkê de, di hêla dinê de jî civaka kû di bin lingan de diçe. Di kesayeta jinêde nivê civakê bi vê şiklî xwe di nava goristanê de dîtiue. Pirsgirêka azadîyê her ku çuye qat bi qat mezin buye. Di lêgerîna heqîetê de rê li asoyê ruh vekirîne. Fêmkirina felsefe ya ku li hember xweza û civakê ye xwestîye bi rêbazekê nêzî heqîqetê fêm bike ji ber vê jî pêdivî bi avakareke cuda çênebuye. Gengaze kû mirov ji vê re bêje lêgerîna heqîqetê ya herî rasteqîn. Di nêrîna hebûne de felsefe Şêweyekê komplîkeye. Di lêpirsîyarkirinê de rêbaza wê, ruyê wîyê ku timî di nava hînbuyîna lêgerînê de buyîn heta asteke wê xwedî rasteqin kiriye. Ol, xwedî bawerîyê, ramanên dogmatîkê û lêprisîyarkirinê napêjirînê. Dema mirov van herduyan tine na hev, tê dîtin ku, di pêşî vekirinê de felsefe çiqas xwedî girîngîyekê mezine. Ango yekemîn rêbaza felsefeyê de bi hêmana dîyalektîkê fikirîn felsefê hîn zêdetir nêzî heqîqetê dike ew e. Bi saya nêbaza wîya heyberîya rastewîn bi xwere hînbuyînekê li ser asasê rastîyê tîne û di aqil de vabeyna wî rasttir pêk tê. Di navbera heqîqetê û heyberîya heîqetê de dibe kû yeka yek wekhêvîtîyekê tîne be. Ji ber ku heqîqeta kû di mejîyan de cîhê xwe digre ji hev cuda ne. Heyberî di bingeha xwede xwedîyê rastîya taybetmendîyekê hundirîne. Ji bo dîtina xwebûna heyberîyê, rast fêmkirina wî pêwîste li hundirê wî were mêzekirin û were piçûk piçûk kirin. Lê belê îcar jî ew ê dîmenên derveyîn ji holê rabin. Buyîna heqîqetê di vê çarçevoyê de dibe heqîqetekê xwedî nêrînekê îzafî. Peyrew tevî hertiştî bê qusur nîne. Ew ji dirava xwe de xwedî kêmasîyê taybete. Ev jî warê ku pêşketina wî tê de çêdibe û bi vê ve girêdayî rewşa wî bi bajar ve giredayîye. Bajar, wek şaristana daringî navenda pirsgirêka civakê de cihî xwe digre. Di fikra xweya felsefî de mecbur dihêle û bandorkare ji. Mana bajêr rê wata ji civaka organîk qutbuyîn. Vê kêmasîyê jî bi ser van fikrên di bingeha wî de pêşketinê dixe. Serokatî di vê mijarê de vê tespîtê dike ‘Zîhnîyeta ji xwez xwe qutbuyî, di nava hewirdora bajar de bi hêsantir şêwe digre. Di bingeha ramanên xwedî cureyê razber de fikrên materyalîst û metafîzika qebe heye. Bi vê şaristana najêr ya kû li ser asasê îxaneta hawirdanê hatîuye avakirin. Fikra felsefê di alîyekê de wek pêngav be jî di milê dinê de felsefe wek raman şêwe girtina wî li seer asasê bîyanîbuna bi derdorê xwere ye. Di pêşketina encama lêgerîna heqîqetê de yek ji wan rêbazen, rêbaza zanistê ye. Zanist di xwedî agahîbûyênê de rêbazeke. Di fêmkirina xweza, gerdun û civakê de jî û ji bo mirovahî jî buye xwedî pêketinên girîng. Li hember vê, dema mirov zanist û felsefeyê tine hevberî hev zanist di îfadekirinde li gor felsefeyê kêm dimîne. Ji ber ku piçikan bigîhije tevahîyê. Ev! Dişîbe filê bi muyê filê pênasekirin. Hol hol! Ratî an jî gerdun, xweta û civak tevde yekin. Ji ber ku tevahî (tevbuyîn) bi yek helqeyê zencîlêve girêdayîne. Mirov nikare yekî ji ya din razber bike an jî tenê bi keysa çavê mirovan gîhiştina heqîqetê ne gangaze. Ji hêla zanihê de dibe kû hêsanîyekê ava bike. Lê belê di tevahîya heqîqetêde îfadekirina wî kêm dimîne. Her wiha li gorî fîzîka quamtumîk di navbera demê û heyberîya wê de çûyîna şîroveyên misoger gengaz xuya nake. Peşkadina ramanî di heman demê de heyîna vabeyna demaneye. i dîrokê hetanî roja me hema her rê û rêbaz (mîtolojî, ol, felsefeİ zanis) ew û heqîqet raste rast di nava hevde bune. Van rêbazan bi armanca xebitandinê ve girêdayîye. Me xwest alîyê wiyên bi pirsgirêk û bi kêmasî di bingeha wî de bidin fêmkirin.
Ya girîng armanca xebitandina rêbazan çîye, fêm birina wiya xizmeta çi dike. Ji bona xizmeta berjewendîyê (…) serdet, di xalkirinê me de jî hat dîtin ku bi rêjeyekê (oran) xwedî şiklekê girîng an xwe ji yê dinê meztir dîtiye yan, tune hesibandîye an jî perçe perçe hatîye kirin. Heqîqet bi wê buye amûra pêşketina yekalitîyê. Di navbera rêbazan de şer û nakokîyan derdixe holê. Bi vê ji zanin her diçe, ber bi bêkokîtiyê ve didehfine. Peyrew vê rewşê tenê xwe bi razberî û zihnî bi sînor nehîştîye. Di jiyana civakê de vabeyna xwe dîtin û atomîzebuyin di berdewama vê de jixwe re bîyanîbun ji hev qtbuyîn perçe perçe buyîn buye sedema derketina van pirsgirêkan. Yekemîn armanca heqîqetê jiyanekê bi wate baş, xweşik û azade. Her wiha bi gihîştina razên jiyanê xebatekê ji bo heqîqetê jiyankirin jî heye. Kapîtalîst Modernîye jî yek ji wan pêşketinên kû ev 400 salin mohra xwe li jiyanê xistîye.
PÊŞKETİNA TÊGİHANA HEQÎQETA SÛMÛLATÎF
Kapîtalîst Modernîteya xwe dupêre 16’mîn sedsala Şoreşa Ewropaya Felsefîk û zanyarîya wî (Rönesans, Reform, Aydınlanma) îddîa dike ku di temsîlîyeta heqîqetê de ya herî dawî ew e û dîsa a kû herî xurt temsîlîyeta wî dike ew bixweye. Kapîtalîst Modernîte li ser şopa şaristanîyê bi mîtolojî, ol û felsefeyê di hişê mirovahîye de xwe bi cîh kirîye. Zihnîyetên yên cur be cur durê heqîqetê, di demê borî yê ku di pêşîya pêşketinê de dibin asteng û yê azadîyê jî holê radike. Kapîtalîst Modernîte nasîna xwe bi bingeheke xwedî (…) wisa dike. Bi wê jî îdeolojîyên xwedî nêzîkatîyekê nuh û rêbazên nuh pêş xistîye. Qaşo giravî bi vê sazumana heqîqetê ew ê mirov azad bibin. Civak ew ê di pêşengîya hiş, zanist û bi hêza evînê (ew jî xwedîyê avakare) ji zordestiyê xelas bike. Ew ê mirov karibe bi vê berdewama jiyanekê ‘’mureffeh’’ bire û (…) xwe di destê xwe de bigre. Mixabin ku pêşketinê 400 salan berê, Bi taybetî jî yê di nava 200 sal de hatine jiyankirin, di nava şert û mercên kapîtalîst modernîte de her tişt ber bi xerabûye ve birina wî dide xuyakirin kû heqîqet bi çi awayî (…) buye. A rast azazdîya kû weka heqîqetê tê pêşwazîkirin azadî nîne. Derketîye holê ku Kapîtalîst Modernîte azadîyê bedkarî dike û wê ji xwebûna wê dur dixe. Bi xwebûnê vala dike. Di bingehe sedema wê ya yekemîn aeve ku, Kapîtalîst Modernîte xwe bi vê dispêre argumana zihnî. Di destpêkê de pêwistîya pênasekirina argumanê zihnî heye. Çareserkirina pirsgirêkê en carx bi vê awayî di xwezahîya wê de were çaresekirin.
Zîhnîyeta Kapîtalizmê di rêbaza zanist de xwe dispêre pozîvîtîzmê (olguculuk) di hêla îdeolojîyê de jî xwe dispêre lîberalîzmê. Nirxên exlaqî yê civakê bawerîyê wê Pozîvîtîzm li ser navê zanist ê lêpirsîyar dike. Lîberalîzm jî kesayetên li ser navê azadîyê radike pêdorê. Civakê bi exlaqekê binpêkirî û raxandî re ru bi ru dihêle. Di vê zemînê de dikeve nava xebatekê jî bona xwedayekî ava bike. Di ti serdemê de dîrok bi vê şiklî ji exlaqê (…) Ji berpirsîyarê dur, xwe perest, darigî û tenê li du berjewendîyê xwe çuye. Bi vê ezezîyetîyekê derxistîye holê û derî li vî ezezîtîyê vekirîye. Li gor pozîvîtizmê ew ê ti xubê zanînê di cîhanêkê hestîyar wêdetir neçe. Ji ber ku zanîn, ezmun û done her wiha van donan (veri) bi rêya fikirandinê û bi vê jî ni agahîyê mu derxistin re sînordar dimine. Yê tixûbê zanistê dîyar dike zanîne. Agahî ji derveyê rê him jî (…) vekirîye jim jî rastîya wê tm bişike. Tevahî zanînê ku derveyê dîyarde diminin li ser asasê (heqîqet) redkirinê dîrokê mecburê mîna ku heqîqet qrt nehatibe jîyîn, her wiha hatibe jîyîn jî bizera xwe wiha dide. Pêjirandin, kû weka şaş hatibe jîyîn. Bêguman armanva divê derê de girînge. Armanva civakê ji damara wê ya mirinê lênexe. Kapîtalîzm di (…) vê de ye; heta ku civakê ji damara wê ya mrinê lênexe, bê hiş nehêle ew ê nikerine sazîya xwe avabike. Di ferqa vê deye, qandî kû keribe civakê bê hiş û bê perastin (bê exlaq) bihêle, ew ê karibe civakê weke amûrekê şebeke yê bide şixulandin. Herî dawî bi vê nêzîkatîya xwedi dîyarde ya bi vê şêweyê nirxên arîşeyên civakê lêwaz kirîye xweza êdî bi tehrîbatê vegera wî zehmet re ru bi ru dimîne. Her wiha civaka zayendî kur buye bi vê jî tişta ku nebuye mijara bazara arişen nemaye. Hersê (S) yên weka kû Serokatî balê dikşîne wek endustîrîya seksê di navahevda endustîrîya werzîş, çand û hûnerİ reklamên meyatîkên xwedî qamapanyayê berfireh û sixlet (yoğun), mejîyê analîtîk û hestîyar hertim di binê bombebaranê de dihêle û wê bi temamî bêbandor dike. Mêtîngerîya ku li ser zîhna civakê bi vê xwepêşandinê (ya temaşe dike) temam dike.
Lîberalîzm ji jixwe xwe wekan azadîyê pênase dike. Lê belê azadîyelê çawa? Li gorî lîberalîzmê kesayet azadîn, xwedî vinîn. Pi gor wî kesayet jixwe xwedî hêz û hêmane, ji ber vê jî ji bo berdewama hebuna xwe pêdîyviya wî bi sipartina civakê tuneye. Ya ku kesayetan ji azadîya wê dur dixe, qels dike, girê dide û li ber derxistiba hêmana wî dibe asteng û a kû hêmana wê ya rastî derkeve holê dinya derveyîne. Bi yek gotineke dinê a kû asteng dike civak bixweye. Li gor Lîberalîzmê civak kesan di bin bandora xwede dihêle. Bi jiyanekê bêdilê wê û bi pêkutî bi zora xwe wê peyrewê xwe dike û vê rewşê lê ferz dike.
Zîhnîyeta Kapîtalizmê di rêbaza zanist de xwe dispêre pozîvîtîzmê (olguculuk) di hêla îdeolojîyê de jî xwe dispêre lîberalîzmê. Nirxên exlaqî yê civakê bawerîyê wê Pozîvîtîzm li ser navê zanist ê lêpirsîyar dike. Lîberalîzm jî kesayetên li ser navê azadîyê radike pêdorê. Civakê bi exlaqekê binpêkirî û raxandî re ru bi ru dihêle. Di vê zemînê de dikeve nava xebatekê jî bona xwedayekî ava bike. Di ti serdemê de dîrok bi vê şiklî ji exlaqê (…) Ji berpirsîyarê dur, xwe perest, darigî û tenê li du berjewendîyê xwe çuye. Bi vê ezezîyetîyekê derxistîye holê û derî li vî ezezîtîyê vekirîye. Li gor pozîvîtizmê ew ê ti xubê zanînê di cîhanêkê hestîyar wêdetir neçe. Ji ber ku zanîn, ezmun û done her wiha van donan (veri) bi rêya fikirandinê û bi vê jî ni agahîyê mu derxistin re sînordar dimine. Yê tixûbê zanistê dîyar dike zanîne. Agahî ji derveyê rê him jî (…) vekirîye jim jî rastîya wê tm bişike. Tevahî zanînê ku derveyê dîyarde diminin li ser asasê (heqîqet) redkirinê dîrokê mecburê mîna ku heqîqet qrt nehatibe jîyîn, her wiha hatibe jîyîn jî bizera xwe wiha dide. Pêjirandin, kû weka şaş hatibe jîyîn. Bêguman armanva divê derê de girînge. Armanva civakê ji damara wê ya mirinê lênexe. Kapîtalîzm di (…) vê de ye; heta ku civakê ji damara wê ya mrinê lênexe, bê hiş nehêle ew ê nikerine sazîya xwe avabike. Di ferqa vê deye, qandî kû keribe civakê bê hiş û bê perastin (bê exlaq) bihêle, ew ê karibe civakê weke amûrekê şebeke yê bide şixulandin. Herî dawî bi vê nêzîkatîya xwedi dîyarde ya bi vê şêweyê nirxên arîşeyên civakê lêwaz kirîye xweza êdî bi tehrîbatê vegera wî zehmet re ru bi ru dimîne. Her wiha civaka zayendî kur buye bi vê jî tişta ku nebuye mijara bazara arişen nemaye. Hersê (S) yên weka kû Serokatî balê dikşîne wek endustîrîya seksê di navahevda endustîrîya werzîş, çand û hûnerİ reklamên meyatîkên xwedî qamapanyayê berfireh û sixlet (yoğun), mejîyê analîtîk û hestîyar hertim di binê bombebaranê de dihêle û wê bi temamî bêbandor dike. Mêtîngerîya ku li ser zîhna civakê bi vê xwepêşandinê (ya temaşe dike) temam dike.
Lîberalîzm ji jixwe xwe wekan azadîyê pênase dike. Lê belê azadîyelê çawa? Li gorî lîberalîzmê kesayet azadîn, xwedî vinîn. Pi gor wî kesayet jixwe xwedî hêz û hêmane, ji ber vê jî ji bo berdewama hebuna xwe pêdîyviya wî bi sipartina civakê tuneye. Ya ku kesayetan ji azadîya wê dur dixe, qels dike, girê dide û li ber derxistiba hêmana wî dibe asteng û a kû hêmana wê ya rastî derkeve holê dinya derveyîne. Bi yek gotineke dinê a kû asteng dike civak bixweye. Li gor Lîberalîzmê civak kesan di bin bandora xwede dihêle. Bi jiyanekê bêdilê wê û bi pêkutî bi zora xwe wê peyrewê xwe dike û vê rewşê lê ferz dike.
Mezîyeta Kapîtalîzmê ya yekem ya kû pê şanatî dijî azadîya jinê ye. Kapîtalîst Modernîte yek ji wan şanazîya kû pê dijî jî av e; li gor wî ya kû jînê jî malê derxistîye û bi tevlîbûyînekê azad jinê xwedî deerfet kirîye ew e. Mixabin rastî barovajî yê vê dibêjin.
Di be kû jin di hîn xalên îzafî de (göreceli) azadîyê bi dest xistibe. Lê belê weka hêza meta (mal) derketina wê ya holê, bi vê tevlî jiyana civakê buyîn jinê bi encamê (…) wê re ru bî ru hîştîye. Mêtîngerîya li ser jinê her ku çûye bi taybetî (zayendeyawê) berfireh buye û jin weka meta ji civakê re hatîye pêşwazîkirin, weka hêza erzan jê sud hatîye girtin û hwd. Peywîe bi serpeywir xistîye û kirîye barê stuyê jinê û jinê bivê bêhtir anitîye asta nenasîyê: Ev 6000 salin çanda tecawizê xwe didomîne. Tevî van salan kapîtalîst Modernîte kuçe rê, cihin bi gelemperî ji gel re vekirî; bi derbasbuna wî ya van deran re hin bêhtir hatîye asta havitîye. Bi dehan jin her roj dibin navê cinayetê namus de tên qetilkirin. Jin, hema di rê û beran de, di amûrê maşineyê komî de bi buyerên tecawizê komî re ru bi reu tê hîştin. Rastîya Kapîtalîst Modernîtayaa herbûyî di şexse kesan de ( civaka nêrza) derdikeve holê. Zayendîya kû bi hatina asta endûstîrîyalîzmê ve pêşwazîkirina wî; di vê buyerê wek vê de pêkerek bi kartêkere. Ê rewşê bi tena serê xwe dide xuya kirin kû kapîtalîst modernîte bi çi awayî buye avakarê heqîqetê xwedî felsefeyekê sîmûlatif (sanal) datîne holê. Ji bûna kapîtalîst modernîte weka peywira keringî ya turnusol xebat kar dimeşîne.
Wêrger: Hedîye yayık
Yoruma kapalı.