Kilise: Toplantı anlamında Grekçeden gelen bir isimdir. Kilise Tanrının İsa’da gerçekleştirildiğine tanıklık etmek üzere tarihte var olan, milletler arası Hristiyan topluluğudur. Sözcüğün ikinci bir anlamı ise Hristiyanların ibadet için bir araya geldikleri bina ya da topluluğunu niteleyen örgütlü yapılaşmalardır. Evrensel: Bütün insanlığı ilgilendiren. Dünya çapında, dünya ölçüsünde geniş anlamda evrensel dendiğinde insanlık tarihi boyunca her dönemde bütün insanları ilgilendirmiş konular anlaşılır. Din kavramı insanlık tarihiyle yaşıttır. Tarihin bütün dönemlerinde insanlar dine ilgi duymuşlardır. Tarihte din kadar süreklilik gösteren bir başka kavram bulmak zordur. Din en ilkel toplumlardan en gelişmişlerine kadar her toplumda var olmuştur. Bu da dinin evrensel bir gerçeklik olduğunun önemli bir göstergesidir. Hristiyan dininin evrensel bir din olmasını sağlayan etkenleri sırayabilmek için önce Hristiyanlığın ne olduğuna bir göz atalım. Bunun için Thomas Michel’in Hristiyan Tanrıbilimine Giriş adlı kitabına baş vuralım. Bir düşünür şöyle der:’ Başkasının inancını ne kadar anlarsak kendi inancımızı da o kadar öğrenmiş oluruz.’’
Dinlerin özü Kutsal Kitaplar da gizlidir. Biz de bu giz’e bakalım. Hrıstiyan kitabı farklı iki bölümden oluşur.
Eski Antlaşma(Eski Ahid veya Ahd-ı Atik) Yeni Antlaşma(Yeni Ahit veya Ahd-ı Cedid).Eski Antlaşma Yahudi Tevrat’ının hemen hemen aynıdır ve 46(39) kitap içerir. Yeni Antlaşma ise 27 kitap içerir ve Hristiyanlara özgüdür. Kutsal Kitap1500 yıllık bir zaman dilimi içerisinde ,çeşitli dillerde yazılan ve derlenen 72(65)kitaplık bir dizidir. Hrıstiyan inancına göre, Kutsal Kitap Tanrı tarafından, insan oğlu bir alet gibi kullanılarak yazılmıştır, yani Kutsal Kitabın bir tanrısal bir de insani yanı vardır. Kutsal kitabın yazarı en son kademede Tanrıdır, ancak Tanrı bu kitapları bir insan yazar aracılığı ile meydana getirir.(Belirli bir zaman dilimi, kültür ve çerçeve içinde yaşamış olan bu insan yazarın bilgi ve ifade olanakları diğer insanların ki gibi sınırlıdır.)Hrıstiyanların nazarında zımnen bir birinden farklı olarak kabul edilen iki olgu vardır. Tanrı tarafından verilen kurtuluş mesajı (mazruf)ile bu mesajın veriliş şekli, haberin sunulduğu zarf. Bu (Haber Müjde Mesaj)Tanrı tarafından verilmiştir, dolayısıyla tüm Hristiyanlar gerçek olduğuna inanır . Sunuluş şekli ise Tanrının kullandığı insani araca Kutsal Kitabın yazarına aittir. Tanrısal mesaj Tanrının insan yazar aracılığı ile öğretmek istediklerini içerir ,insan yazar Allah’tan gelen mesajı kendi kültürüne ,kendi şahsi üslubuna yeteneğine göre ve yaşadığı toplumun anlayabileceği bir şekilde iletecektir ama bunlar şekille yani mesajı taşıyan zarfla ilgilidir. ‘’Mektubu zarftan çıkarma’’ Kutsal Yazıların içerdiği Tanrı mesajını meydana koyma çaba ve bilgi ister. Hristiyanlar Tanrıyı yargıç olarak kabul ederler. Kutsal Kitap Tanrının kurtarıcı bir Tanrı olduğunu öğretir. Tanrı kurtarıcı gücünü ve iradesini belli etmek için beşer tarihine etken bir şekilde müdahale eder.
Eski Ahdin ağırlık noktasını oluşturan olay çıkıştır.
Tanrı, kavmini Çıkış sayesinde tutsaklıktan kurtararak onu özgürlüğüne kavuşturdu. Hristiyan içinse Tanrının ebedi mesajını İSA’ da beşerileştirilmesi (tenleşme, insanlaşma)ve İSA’yı ölümden hayata geçirmesidir.
Yukarıda yazılanları özetlersek: Hristiyanlık Kutsal Kitap Yüzyıllar boyunca derlenen kitaplar dizisi: Eski
Ahid, Yeni Ahid
Dil: İbranice, Aramice, Grekçe
Yazar: Tanrı ve insan yazar. İnsan yazar Tanrı mesajını kendi öz düşünce tarzına göre iletir.
Mesaj: Tanrısal, ebedi, evrensel. Eski Anlaşma(Eski Ahit)
Yahudiler Kutsal Kitabı 3 bölüme ayırırlar: Yasa, Peygamberler, Yazılar.
Yasa(Torah),Musa Peygamberin 5 kitabından oluşur.
Peygamberler şu kitaplardan oluşur: İlk peygamberler: (Yeşu,Hakimler,1.2.Samuel,1.2.Krallar) İşaya, Yeremya, Hezekiyel ve 12 küçük Peygamber.
Yazılar:1.ve2.Tarih Kitaplarını, Ezra ve Nehemya, Ester, Rut, Mezmurlar, Meseller, Eyüp, Mersiyeler, Vaiz, Süleyman ve Daniel Kitaplarını içerir. ’Peygamberler’ Kitabında Mesih’ e yönelik umutlar birbirinden çok farklı olmamakla birlikte üç ana odakta toplanmıştır.
- a) Davud oğlu Mesih: Bazı peygamberlere göre Mesih’in Tanrı Krallığı yalnız Yahudilere mahsus değil, Evrensel olacak, dünyanın tüm kavimlerini kapsayacaktır.
- b) Acı çeken Tanrı Kulu: Bu kulun askeri ve ekonomik gücü olmıyacaktır. Kavmin günahlarını üstlenecek ve kurtuluşun aracı olacaktır.
- c) İnsanoğlu: Bu insan oğlu göksel bir varlıktır. O ‘’Tanrı günü’’ nün ani gelişinin işareti olarak göklerden inecek. Tanrı Krallığı da bu İnsanoğluna verilecektir.
Eski Anlaşma Kitapları
- A) TORAH (Musa Kitapları,pentateukh) Tekvin(Yaratılış)
Çıkış
Levitikus (Levililer) Sayılar Devteronomos(Tesniyiye)
- B) DEVTERONOMOS Tarihi(Devteronomos ,T orah’ın beşinci Kitabı)
Yeşu Hakimler Samuel 1 ve 2
Krallar 1 ve 2 Nehemya
- D) Yazılar (Bilgelik Edebiyatı)
Eyüp
Mezmurlar
Meseller
Kohelet(Vaiz)
Şarkıların şarkısı(Neşideler neşidesi)
- E) Peygamberler ‘’Büyük’’ Peygamberler İşaya,
Yeremya, Hezekiyel, Daniel,
‘’Küçük’’Peygamberler, Hoşea,
Yoel,
Amos,
Obadya,
Yunus
Mika
Nahum
Habakkuk
Tsefanya
Haggay
Zekerya
Malaki
F )DEUTEROKANONİKLER(Ortodoks ve Katolik Yayınlarnda)
Tobit
Judit
Ester
Makkabi 1 ve 2
Bilgelik Kitabı Sirak
Baruh
Yeni Anlaşma
Kutsal Kitap araştırmaları iki odakta kümelenir:
-dilbilimsel tahliller yolu ile metnin tam anlamını çıkarma doğrultusunda metin açıklaması
-metnin tarihi ve kültürel çerçevesi içinde anlaşılması doğrultusunda yorum.
Bu çalışmalar İslam’ın tefsir ilmi ile kıyaslanabilir. Yeni Antlaşma yazarları istisnasız ya ‘’Sahaba’’gibi
İSA’yı şahsen tanımış olan, ya da ‘’Tabi’ un’’gibi onu izleyenlerin ilk kuşağını oluşturan şakirtleridir.
İnciller
Yeni Antlaşmanın ilk 4 kitabına Evangelıum adı verilir. Evangelium Grekçede iyi haber, Müjde anlamına gelir. Arapçada kullanılan İnji/Anajil sözcüğü de aynı kökten gelir. Esasında her İncil dirilen İsa’ya iman belgesidir.
Matta İncili Markos İncili
Luka İncili ve Havarilerin İşleri
Luka İncilinin başlıca konularında: Luka İsa’nın görevinin yani misyonunun evrenselliği üzerinde durur.
Müjde yalnızca Yahudilere değil, tüm dünya’ ya yöneliktir.
Havarilerin işleri bir İncil olmamakla birlikte Bu kitap: Yahudilikten farklı bir evrensel inanç birliği gerçekleştirerek İsa’yı Mesih olarak kabul eden küçük bir Yahudi mezhebinden Hristiyan topluluğunun nasıl doğduğunu anlatır. Luka’nın verdiği esas mesaj Tanrı Ruhunun Hristiyan topluluğunu şekillendirdiği ve ona yön verdiği anlamındadır. Yahudi olmayanlarda İsa’nın şakirtleri olup Yahudilerle aynı konuma sahip olabilirler. Yahudi Yasasının kaidelerine uymak zorunda değillerdir. İsa’nın Müjde’ si tüm insanlığa sunulan bir’’ Evrensel mesaj”dır.
Yuhanna İncili
Yuhanna İncilinde İsa: Işığı, Gerçeği, Hayatı getiren kişidir.Tanrı yolunu gösterendir.
Pavlus’un Mektupları:
Yeni Antlaşmada Paulusa atfedilen 13 mektup mevcuttur ve bu mektuplar kronolojik olarak Yeni Antlaşmanın en eski yazılarını oluşturur. Pavlus mektuplarını özel kişilere yazmakla birlikte genelde Roma, Korint, Galatya, Efes, Filipi Kolose, Selanik gibi ilişkide bulunduğu çeşitli yerel kiliselere yazmıştır. Paulus da İsa’nın mesajının sadece Yahudilere değil tüm insanlara yönelik olduğunu anlamıştı ve ilk misyonerlik seyahatlerine başladı. Gezdiği her kentte küçük Hristiyan toplulukları kurduktan sonra başka yörelere yöneliyor.
Yeni Anlaşmanın Kitapları
İnciller
Matta,
Markos,
Luka,
Yuhanna
- Havarilerin İşleri (Luka Kaleminden)
- Paulus’ un Mektupları
Romalılar
Korintlilere (1 ve 2 ),Galatyalılara, Efeslilere, Filipelilere, Koleselilere, Selaniklilere ( 1 ve 2 )Timoteus’a, Filemun’a
D.Diğer Mektuplar
İbranilere, Yakup, Petrus (1 ve 2), Yuhanna ( 1, 2 ve 3),Yahuda
- Apokalips (Yuhanna Esinlenmesi )Apokalips Kutsal Yazının son kitabı ve en zor anlaşılanıdır. Tarihçiler bu kitabın 94-95 yıllarında İsa’nın şakirti Yuhanna tarafından yazıldığını kabul ederler. Apokalips Kutsal Kent ,Yeni Kudüs simgesi Gökler görüntüsü ile biter: bu, kıyamette tüm insanlığı kucaklayacak Tanrının Evrensel ve nihai zaferidir.
Kilise ve Gizemler
Kilise Hrıstiyan dininin evrenselleşmesinde rol oynayan en önemli etkenin başında gelir. Hrıstiyanların inancına göre, Kilise ,yani hrıstiyan topluluğu ,İsa aracılığıyla Tanrının insanlık için yaptığınını ve yapmaya devam ettiğinin simgesi olarak dünyada var olmaktır. İsa’nın görünmez eylemleri Kilisenin Gizemsel (Sakramental)yaşamında görünür hale gelir. GİZEMLER : Vaftiz, Efharistiya (tüm hrıstiyanlar için geçerli)Güçlendirme, Evlilik, Ruhbanlık, Barışma ve Hasta gizemleri(Ortodoks ve Katoliklerin kabul ettikleri)
Vaſtiz: Hrıstiyan topluluğuna kabul, giriş gizemidir.
Güçlendirme(Corfirmatio): İsa’nın dünyayı Tanrı isteğine uygun değiştirme misyonunu devam ettirmeye de bir çağrıdır.
Evlilik: Evlilik Tanrının insanlığa sevgisini simgeleyen bir yaşam halidir.
Ruhbanlık(Kutsal Rütbeler): TANRI Kelamını okur ve herkese yayar, tüm insanlara hayatını hasretmeyi vaad eder.
BARIŞMA (Tövbe) : Hrıstiyanlar Tanrının kendilerini (günahlarından ötürü pişman olduklarında)bağışlayacağına (tüm diğer insanları affettiği gibi)inanırlar.
Hasta Gizemi(Yağ Sürme): Hrıstiyanlar İsa’nın onları ölüme hazırlamak üzere gönderildiğine inanırlar.
Efharistiya(Eucharistia) :Eucharistia şükretmek demektir. İsa’nın ölmeden önce şakirtleri ile paylaştığı son akşam yemeğini anma ve yenileme ayinidir. Hrıstiyan inanacınınve ibadetinin temel taşını oluşturur.
Hristiyan Toplumuun Tarihsel Gelişimi
A_.Apostolik Kilise_ (Havarilerin kurduğu 30-100 seneleri arasında ilk hrıstiyanları içeren Kilisedir. Havarilerin tümü bir arada bulunuyor, her şeyi ortaklaşa kullanıyor, mallarını mülklerini satıyor, bunların parasını ihtiyaca göre herkese dağıtıyorlardı. Havarilerin vaazları sayesinde gitgide artan sayıda insan Roma İmparatorluğunda yaygın olan putperest inançları terkederek Hristiyan Kilisesine katıldıklarından bunlar Roma İmparatorluğunun dört bir yanına ,Suriye’ye Anadolu’ya Yunanistan’a, Mısır’a, Roma’ya dağılmış küçük ,imanlı topluluklardı. PETRUS önce Kudüste, sonra Antakya’da ve nihayet Roma’da kilisenin başı olarak kabul edildi. Roma’da Neron zamanında din uğruna şehit edildi.
B-Kıyım Devri_Romalı yetkililer bazan hoşgörülüolmakla birlikte ,genelde Hrıstiyanlara zulmettiler. Petrus ve Paulus gibi birçokları imanlarını açıkça beyan ettikleri için ölüme çarptırıldılar. Fakat zamanla merkezlerin önemi ve etkisi arttı. Bu merkezler Roma kudüs İskenderiye ve Antakyadır.
C_Konsiller_
1-325 İznik Konsili
Gelişen Kilise de uyuşmazlıklar da çıktı bunların çözüme kavuşturulmak için İZNİK konsili toplandı
Bu konsil’e her yerden 220-250 Hrıstiyan lider katıldı.Bu İlk Ökümenik (EVRENSEL)Konsil’dir.
2-431 Efes Konsili
Yeni tartışmaların yogunlaştığı bu dönemler de hem hrıstiyanlık yaygınlaşıyor hem de ayrışıyordu.Genellikle İrakta ve İranda yaşayan bu Nasturi Hristiyanlar sayesinde Hrıstiyan inancı Hindistana kadar yayıldı.Bugün bile Nasturi Hristiyanların çoğu Güney Hindistan da yaşar. Bazı Hrıstiyanlar Efes Konsilinin öğretisini ret ederek Nestorius’un kine bağlı kalmayı yeğledi. Ama 19.yüzyılda çok sayıda Nasturi Hrıstiyan Katolik Kilisesine katıldı. Keldani Katolik olarak anılan bu Hrıstiyanlar bugün özellikle Irak’ta, İran’da ve Türkiye’de yaşamaktadırlar.
3_451 Kadıköy(Kalkedon) KONSİLİ Roma ve İstanbul Kiliseleri Kadıköy Konsilinin Öğretisini kabul ederken, aynı öğreti Mısır Kilisesi
(Kıpti Kilisesi) ve Suriye Kilisesi(
(Yakubi Kilisesi)tarafından reddedildi. O tarihten sonra Kıpti ve Süryani Ortodoks Kiliseleri ile Roma ve İstanbul Kiliseleri arasındaki birlik son buldu.1970 yılında Kıpti Kilisesi ile Roma Katolik Kilisesi arasında imzalanan anlaşmayla iki Kilise arasındaki tanrı bilimsel ayırımlara son verildi. Kadıköy Konsilinde temsil edilmeyen Ermeni(Apostolik)Kilisesi bu Konsilin öğretisini reddetti. D_İkonoklast(resimleri yeren) Çatışma_725 yılında başlayan ve 842 yılına kadar süren bu çatışma kiliseler de resim bulundurma konusun da çıktı.741 yılında ölen 3.Leon devrinde bazı Hrıstiyanlar İkonalara saygı göstermenin Hrıstiyanlara yakışmadığını ileri sürdüler .Bunlara İkonaklast(put kıran)adı verildi. Tartışma Bizans İmparatorluğunda yaklaşık 150 yıl sürdü, ikonalar yok edildi ve yapılması yasaklandı taraftar olan keşişler ölüm cezasına çarptırıldı. Buna rağmen bazı keşişler Anadolu’da Göreme yöresi gibi ıssız yerlerde kayalara oydukları kiliselerin duvarlarını resim fresk ve ikonalarla süslemeye devam ettiler. Çekişme 787’de toplanan 2. İznik Konsilinin duanın resme değil resmin temsil ettiği kişiye hitap ettiği gerçek ibadetin ise sadece ve ancak Tanrıya dönük olabileceği bilindikçe resimlere gösterilen saygının yadırganmaması gerektiğine kararından sonra,842 yılında İmparatoriçe Theodora’ nın Bizans İmparatorluğunda ikonalara saygı gösterilmesi gerektiğini ilan etmesi ile son buldu. E. Doğu Batı Ayrılması Skizma)İstanbul ile Roma arasındaki kesin kopma 1054 tarihinde oldu. Yirminci yüzyılın ikinci yarısında İstanbul ve Roma Kiliselerinde birliği sağlama çabaları yeni bir canlılık kazandı.
F _ Ortaçağ Kilisesi _337 de ölen İmparator
Konstantin devrinde Hrıstiyan topluluğu, Roma İmparatorluğu içinde bir mezhep konumundan resmen tanınmış bir devlet kilisesi konumuna geçti.Bu gelişme kilise yaşamında büyük değişikliklere neden oldu. Roma ve Bizans İmparatorluğunda Yahudiler dışında hemen herkes en azından ismen Hrıstiyan oldu. İsmen Hrıstiyan olan halkın çoğunluğu hrıstiyan öğretisine yeterince vakıf değildi. Ruhbanlar Kilise yaşamında abartılmış bir rol oynuyorlardı. Bu dönemde çok acı ve kuşku bırakan Haçlı seferleri yapıldı.1099 Kudüs 1024 te İstanbul’un yağmalanması yıkım ve katliamlar herkesi derinden etkiledi,1232 de
Engizisyon kuruldu ve bir çok kişi ölüm cezasına çarptırıldı.
G_ Reform _ 1.Protestan Reformu
Çok sayıda Hrıstiyan, Kilise bünyesinde reform gereğini duyuyordu. Endüljans Ticareti gerçek kopmaya neden oldu.1517 yılında Martin Luther Kilisede Kutsal Kitabın temel öğretisine uygun bir reform gerçekleştirmek istiyordu. Evanjelik Reform Kilisesi bugün Kuzey Avrupa ülkelerinde(Almanya’da, Norveç’te, İsveç’te, Danimarka’da, Finlandiya’da)yaygındır. Reform hareketi, inançla ilgili çeşitli konularda Luther taraftarları arasında beliren anlaşmazlıklar sebebiyle kısa süre de parçalandı ve bu taraftarlar bilahare kendi öz kiliselerini kurdular.Jean Calvin özellikle İsviçre’de
,Hollanda’da, Fransa’da (Huguenotlar)ve İskoçya da(Presbiteryen)olarak etkisini gösterdi.Tüm Protestan Reform hareketleri Avrupa’dan Amerika Birleşik Devletlerine ,Avustralya’ya ,Yeni Zelanda’ya ,Güney Afrika’ya yayıldı ve misyonerler sayesinde tüm Afrika’ya ,Orta Doğu’ya ,ve Asya’ya nüfuz etti.
- Katoliklerin Karşı Reformu
Katolik Kilisesi Reform taraftarlarının öne sürdükleri birçok şuçlamanın doğruluğunu kabul etmek zorunda kaldı.1545 ten 1563 kadar süren Trento Konsili Reform Konsili oldu.Karşı Reform ,Güney Avrupa’da,Polonya’da ,İrlanda’da etkin oldu.
- Ortodoks Kiliseleri ve Reform
Ortodoks inancına göre otorite Havarilerden bu yana piskoposlar silsilesi sayesinde gerçekleşen Kilise topluluğunda kökleşmiştir.
H_ İkinci Vatikan Konsili_(1962-1965) Kilisenin en son Konsili ,Papa 23.Jean tarafından,Katolik Kilisesini günümüzün gereksinimlerine uygun şekilde yenilemek üzere toplantıya çağırdı.Beş kıtadan gelen Katolik piskoposları bu Konsile katılırken, Ortodoks ve Protestan Kiliseleri resmi gözlemciler gönderdi, Müslüman, Yahudi ve diğer dinlere mensup topluluklardan çağırılanlar oldu.
İ_ Ökümenik (Evrensel ) Hareket_ Bu hareket Hrıstiyan tarihi boyunca bölünmelerden üzüntü duyan ve Kiliseleri tekrar birleştirmeye çaiışan insanlarca başlamıştır.
İlk girişimler Dünya Kiliseler Konseyi adı altında 1948 de Cenevre de kurulmasıyla atıldı.Bu ilk girişimler çoğunlukla Protestan Kiliselerinden geldiyse de, İstanbul Ökümenik Patriği 1920 de yayınladığı bir mektupta ‘’Tüm Mesih Kiliseleri’’ni daha yakın ilişkiler kurmaya ve aralarında işbirliği yapmaya çağırdı. Ortodoks Kiliseleri W.C.C(Dünya Kiliseleri Konseyi)ye başlangıçtan beri tam üye oldu. Hrıstiyanlar, sevgi birliği içinde yeniden bir Bütün olacakları günün, bir an önce gelmesine çalışıyorlar.
Yoruma kapalı.